تأملی بر نظریه انتقادی در تعلیم‎وتربیت

مقاله 5، دوره 1، شماره دوم، زمستان 1393، صفحه 94-110  اصل مقاله (264 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ علی صحبتلو؛ ² محمدحسن میرزا محمدی^*

¹دانشجوی دوره دکتری فلسفه تعلیم وتربیت دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه شاهد

چکیده

نظریه انتقادی، از پرنفوذترین نظریه‌های معاصر در تعلیم ‎ و تربیت بوده که به انتقاد شدید از مدارس و اجتماع پرداخته‏است‏‏. این نظریه مفروضات خود را از مکاتب پست مدرنیسم، اگزیستانسیالیسم، نئومارکسیم و فمنیسم گرفته‏است‏‏. 
 د‌ر این مقاله کوشش شد‌ه‏است‏‏ معنا، خاستگاه و روند تکامل این نظریه به‏عنوان یکی از جنبش‌های تأثیرگذار د‌ر حوزه فلسفه تعلیم‎ و تربیت به اجمال و با تأکید بر دیدگاه بنیانگذاران معروف مکتب فرانکفورت ازجمله هورکهایمر، ماکوزه، اپل، مک لارن و ژیرو معرفی گرد‌د‌. 
پژوهش حاضر با هدف واکاوی نظریه انتقادی و تأثیرات آن بر تعلیم و تربیت به انجام رسیده‏است‏‏. پرسش‏های پژوهش عبارت‏اند ‏‏از: الف) ویژگی‏ها و مؤلفه‏های نظریه انتقادی کدامند؟ ب) نظریه انتقادی چه تأثیراتی بر تعلیم و تربیت داشته‏است‏‏؟ ج) چه نقدهایی بر نظریه انتقادی در تعلیم و تربیت واردشده‏است‏؟ 
 در این پژوهش از روش تحلیل مفهومی استفاده شده. یافته‏های حاصل از پاسخ به پرسش نخست نشان می‌دهد که نظریه انتقادی به طور عمده بر انتقاد از جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی شامل: ایدئولوژی، فرهنگ، تکنولوژی، نظریه‌های مارکسیتی و جامعه‏شناسی و نظریه معرفت‏شناختی اثباتی مبتنی می‌باشد. یافته‌های حاصل از پاسخ به پرسش دوم نشان می‏دهد که طرفداران نظریه انتقادی در تعلیم و تربیت به تحلیل و بررسی نظام تعلیم‏ و تربیت درون ساختار جامعه می‌پردازند. آن‏ها  مدرسه و عناصر آن بخصوص برنامه‏درسی و معلم را فراتر از حیطه آکادمیک، و دارای نقش‏های مهم سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و تربیتی می‏دانند. 
یافته‏های حاصل از پاسخ به پرسش سوم نشان می‏دهد که نظریه انتقادی با نقدهای از جمله: سیاسی‏کردن بیش از حد فضاهای آموزشی؛ دور کردن نظام‏ آموزشی از هدف اصلی خویش یعنی پرورش عقلانی شاگردان است؛ نگاه انقلابی به ایجاد تغییرات به جای نگاه تدریجی و بیان واژه‏ها و اصطلاحات شعاری و دور از واقعیت مواجه بوده‏است‏‏. هر یک از این موارد، در متن مقاله با تفصیل بیشتری بیان شده‏اند.

کلیدواژگان

نظریه انتقادی؛ تعلیم وتربیت؛ مکتب فرانکفورت

«انتشار هشتمین شماره مجله فلسفه و کودک و چهارمین شماره با درجه آموزشی ـ پژوهشی تحلیلی»

هشتمین شماره فصلنامه تخصصی فلسفه و کودک (چهارمین شماره فصلنامه آموزشی ـ پژوهشی ـ تحلیلی) به صاحب امتیازی آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای و مدیر مسئولی زهره حسینی و سردبیری دکتر طوبی کرمانی به چاپ رسید. هیئت تحریریه این مجله: آیت الله سیدمحمد خامنه ای، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، غلامرضا اعوانی، دکتر رضا داوری اردکانی، دکتر احد فرامرز قراملکی، دکتر عبدالرزاق حسامی فر، دکتر علینقی باقرشاهی و دکتر قاسم پورحسن می باشند.

 این شماره از مطالب زیر تشکیل شده است:

•  پرورش خلاقیت در کودکان از مرتضی اسماعیلی کارتیجی

• تحلیل نقش مدرسه در ایجاد نظم عمومی، تعامل بین مدیران، مربیان و شاگردان از محمد حیدر یعقوبی

• بازکاوی و بازسازی داستان «حی بن یقظان» و شیوة کار بست آن در برنامه فلسفه و کودک از نواب مقربی

•  بررسی مبانی نظم عمومی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر اساس قرآن کریم از محمدحسن میرزا محمدی، حمیداحمدی هدایت، مصطفی کریمی

• آموزش نظم به کودک با فلسفه و خردورزی از صغری باباپور، صدیقه احمدی، فریبا اکبرزاده

•  بررسی جایگاه فلسفه برای کودکان در نظم عمومی جامعه از معصومه قدمیاری، رکسانا رشیدپور

•  چارچوبی برای تسهیل گفتگوی کلاسی از محمدرضا واعظ شهرستانی

 در سر مقاله این فصلنامه تخصصی به قلم زهره حسینی، می خوانیم: «در قدر و اهمیت تعلیم و تربیت   در هر کشور بر اساس فرهنگ حاکم بر آن جامعه، جای بحثی نیست. همه میدانیم که نهاد آموزش و پرورش در هر جامعه‌یی از اساسی‌ترین نهادهایی است که تأثیر خوب یا بد آن در سالها و یا قرنها بعد مشاهده میشود. هر چه خواستم  در این باب چیزی مکتوب کنم باز دیدم در مقابل فرمایشات رهبر عزیزمان در روز معلم ناچیز و ناقص است. سپس به گوشه ای از بیانات پرمغز و گهربار رهبر معظم انقلاب در دیدار با معلمین و فرهنگیان در تاریخ 12/2/94 اشاره کردند. ایشان در این سخنرانی فرمودند:

 ... معلم خوب میتواند مردان بزرگ، انسانهای بزرگ و شخصیتهای برجسته را خلق کند و بوجود بیاورد، ولو در یک دستگاهی که آن دستگاه خیلی سازگار نیست. پس اصل معلم است. خب معلم میخواهد چکار کند؟ تولید یک نسلی با این خصوصیات: دانا باشد، با ایمان باشد، دارای اعتماد به نفس باشد، دارای امید باشد، دارای نشاط باشد، دارای سلامت جسمی و روحی باشد، روشن بین باشد، با اراده باشد، کم هزینه و پرفایده باشد. معلم، نسلی اینچنینی را میخواهد تربیت کند و اینها چیز کمی نیست ... «معلم، شاغل به شغل انبیاست» «معلمی شغل انبیاست».

منبع :http://www.mullasadra.org/new_site/persian/Affiliated%20Section/PAC/List/PAC8.htm